Historie – Rederijkerskamer Bilderdijk

Onderstaand treft u een schets aan van het Markelo van eind 19e eeuw en het ontstaan van de Rederijkerskamer Bilderdijk in 1867

MARKELO

Wanneer je even stilstaat bij de historie van Bilderdijk, vraag je je af wat voor mensen dat waren die in 1867 het inzicht en het doorzettingsvermogen hadden om een vereniging op te richten en in stand te houden die inmiddels ruim 150 jaar in een behoefte zou voorzien. In welke maatschappelijke omgeving leefden deze mensen en wat voor sfeer heerste er toen in ons dorp.

Teneinde antwoorden te vinden op deze vraagstellingen zijn we eens in de oude archieven gedoken.

In verband met het 125 jarig jubileum van Bilderdijk (1992) gaf Jan Stoelhorst een schets van Markelo en het ontstaan van Bilderdijk; een gedeelte hiervan geven wij onderstaand weer: “Om een nader stemmingsbeeld van Markelo anno 1867 te schetsen, geven we een beschrijving van een wandeling die we vanuit de richting Goor door het dorp maken.

Vanaf het huidige kruispunt Irenestraat/Beatrixstraat zien we zo hier en daar een woning staan. In het oog springend is de nieuwe Pastorie (het huidige waterschapsgebouw) waarin Ds. Budde woont (inmiddels geen waterschapsgebouw meer; red.).Waar nu de hoge gebouwen van de Landbouwcoöperatie staan, zien we akkertjes en wat weilanden. Op de plaats van het gemeentehuis staat nog de woning van de fam. Dijkink.

Ongeveer ter hoogte van de Rabobank (destijds aan het Beaufortplein; red.) staat de boerderij van de fam. Meenderink. Voor Eungs Schöppe staat een grote boerderij met ernaast een paar hooibergen. Op het huidige Coberco-complex staan een paar kleine boerderijtjes, enkele armenhuisjes en een weeffabriekje. Ter hoogte van het vroegere pand Wonnink (tegenwoordig PLUS-markt; red.) zien we het grote zakenpand vanStokkentreeft, met aan de overkant van de weg een groot opslagmagazijn. Rond de kerk is het volgebouwd met een gevarieerd assortiment aan woningen. Café Smit is nog de tapperij annex logement van Abrahams.

Vervolgens zien we langs de Grotestraat tot aan de huidige Tolweg en langs het begin van de tegenwoordige Taets van Amerongenstraat verschillende woningen, tapperijen, bierbrouwers, handwerkslieden enz. Achter het huidige tweewielercentrum staat de school. Dit is het hele dorp zodat we daarmee al aan het eind van onze wandeling zijn.

We zijn geen auto’s, tractoren, brommers e.d. tegen gekomen. Alom rust, slechts verstoord door luidkeels om de huizen scharrelende kippen en enkele koeien en varkens die in verte wat misbaar maken. Een groepje kinderen dat op klompen over straat rent, enkele vrouwen die (bij gebrek aan krant, radio of televisie) in groepjes de laatste nieuwtjes doorvertellen en een boer die met paard en wagen naar Stokkentreeft gaat om er wat graan en boter af te leveren, veevoer en een beetje kunstmest (om te proberen) in te kopen en tegelijk wat pannenkoekenmeel en zout voor z’n vrouw meeneemt.

Ziedaar het beeld van rust, stilte en vaste patronen, ontstaan door een eeuwenlang isolement. Ondanks de openlegging middels verharding van de weg Deventer – Hannover (1823), aanleg van de spoorlijn (1865) en verbetering van de landwegen blijft het eigen karakter met de oude gewoonten en klederdrachten hecht in stand. Contacten zijn er slechts met Goor (vroeger bestuurscentrum), Lochem (wekelijkse markt) en Deventer (afzetgebied landbouwproducten)

Echter zo nu en dan wordt de rust danig verstoord en wel bij gewichtige gebeurtenissen als een jaarmarkt, een boksenmoal, huwelijk of overlijden in de buurt. Door overvloedig drankgebruik springt men dan uit de band en doen er zich geregeld niet verheffende taferelen voor. Vooral na een begrafenis gaat het er soms zeer onordelijk aan toe en ontaardt het vaak in ordinaire slemppartijen. Door bemoeienissen van Ds. Budde komt hierin uiteindelijk een verbetering tot stand.

Door het isolement en de minimale scholing is de bevolking niet bij machte het sociale of culturele terrein te overzien en kan er daarom ook geen belangstelling voor opbrengen. De beperkte vrije tijd brengt men dan ook door met nogal platvloerse bezigheden. Het zijn Ds. Budde, meester Benthem en anderen die hierin verandering trachten aan te brengen door het bieden van alternatieven. Zoals hiervoor beschreven lukt het om de begrafenissen wat ordentelijker te laten verlopen.

Men neemt vervolgens o.a. het initiatief tot oprichting van een rederijkerskamer en een muziekvereniging. Wat waren dit voor mensen en door deze maatschappelijke ontwikkelingen werden ze geïnspireerd tot het ontplooien van dergelijke initiatieven? Ds Budde, afkomstig uit Deventer, was predikant in Markelo van 1846 tot 1883. Hij woonde in de nieuwe pastorie, het huidige waterschapsgebouw aan de Goorseweg. (De oude pastorie werd in 1853 afgebroken en stond ongeveer ter plekke van het huidige Wehmekampspleintje). Ds. Budde was in 1867 vrijgezelen bewoonde samen met z’n broer, drie zusters en twee dienstboden de grotewoning. Hij heeft zeer veel gedaan ter verheffing van het niveau der plattelandsbevolking.”

Bron: J. Stoelhorst

In een mooie verhandeling over de geschiedenis van de Dorpsschool staat over meester Benthem te lezen:

“Meester Jan Benthem, geboren in 1839, de zoon van Gerrit, die eerder onderwijzer in Markelo was, werd in 1865 tot onderwijzer benoemd. Uit geschriften komt Jan naar voren als een man “met een gebruiksaanwijzing”, maar niettemin actief in het Markelose gemeenschapsleven. Zo was hij, samen met Ds. Budde, oprichter van de toneelvereniging Bilderdijk en bestrijder van het overmatige drankgebruik bij begrafenissen e.d.”

BILDERDIJK

Het begon dus allemaal met de eerste bijeenkomsten in de consistoriekamer van de N-H kerk; het waren toen alleen nog reciteer avonden; niet iedereen kon in die tijd lezen en van een podium had men nog helemaal niet gehoord. De gesloten gemeenschap keek raar aan tegen die nieuwigheid (duivelse kunsten). Ds. Budde heeft er vanaf de kansel nog een preek aan moeten wijden om de vooroordelen wat weg te nemen. Geleidelijk is men toen overgegaan naar toneelspelen. Wanneer precies is niet duidelijk geworden omdat het laatst bewaard gebleven notulenboek dateert vanaf 1898. En in die notulen staat beschreven dat men een stuk koos, maar ook dat er een lijst werd opgemaakt van de spreekbeurten die door de leden zouden worden gehouden.

Er werd iedere week vergaderd + notulen en soms werd er beschreven dat er weinig te notuleren viel omdat de hele vergadering werd besteed aan repeteren.

Het archief van Bilderdijk (van wat er bewaard is gebleven) is een prachtige reis door de tijd.

Schitterende verhalen over o.a. twee spelers die man en vrouw moesten spelen in een toneelstuk en naderhand zeiden dat ’t ze zo goed was bevallen dat ze ’t maar in ’t echt hebben voortgezet (+/- 1900 Gerhardus Buursink en Hendrika van Dam) en ook ’n prachtig verhaal over het jaarlijkse uitstapje van Bilderdijk, dat hadden ze toen in die tijd (bustochtje 1954: Holten-Ommen-Almelo; Eddy Christiani).

Er is vooral ’t nodige bewaard gebleven van de jubilea die gevierd werden, behalve van het 25 jarig jubileum in 1892. Wel van alle andere die gevierd werden. In 1927 werd bij het 60 jarig jubileum opgevoerd: ‘De oprichting van Bilderdijk”, geschreven door Jan van Hein (Dollekamp) en werd voor het 100 jarig bestaan nog eens afgestoft en opnieuw opgevoerd.

Het historische archief van Bilderdijk is in beheer bij de Stichting Heemkunde van Markelo; daar wordt het gerubriceerd en gedigitaliseerd.

Ter gelegenheid van het 150 jarig bestaan is een magazine uitgegeven over de rijke 150 jarige historie.

Voor belangstellenden zijn er nog exemplaren beschikbaar; meld u daarvoor via mail of telf.; zie ‘contact’.